چگونه محاسبه نفس کنیم؟
اگر گناهی کرده باشیم چگونه توبه کنیم؟
امیرالمومنین صلوات الله علیه فرمودند از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که می‌فرمودند: أَ لاَ أُخْبِرُکُمْ بِأَکْیَسِ اَلْکَیِّسِینَ وَ أَحْمَقِ اَلْحَمْقَى؟
آیا به شما خبر ندهم که زرنگ‌ترین زرنگها و احمق‌ترین احمقها کیست؟
اصحاب عرض کردند: بله، ای رسول خدا رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: أَکْیَسُ اَلْکَیِّسِینَ مَنْ حَاسَبَ نَفْسَهُ، وَ عَمِلَ لِمَا بَعْدَ اَلْمَوْتِ، وَ إِنَّ أَحْمَقَ اَلْحَمْقَى مَنِ اِتَّبَعَ نَفْسُهُ هَوَاهَا، وَ تَمَنَّى عَلَى اَلله تَعَالَى اَلْأَمَانِیَّ. زرنگ‌ترین زرنگها کسی است که نفس خودش را محاسبه کند و برای بعد از مرگش کار کند، و احمق‌ترین احمقها کسی است که نفسش از خواسته‌های خودش تبعیت کند و از خداوند متعال تمنای آرزوها کند.
مردی به امیرالمومنین صلوات الله علیه عرض کرد: ای امیرالمومنین! انسان چگونه محاسبه نفس کند؟
امیرالمومنین علیه السلام فرمودند: إِذَا أَصْبَحَ ثُمَّ أَمْسَى رَجَعَ إِلَى نَفْسِهِ فَقَالَ: یَا نَفْسِ إِنَّ هَذَا یَوْمٌ مَضَى عَلَیْکِ لاَ یَعُودُ إِلَیْکِ أَبَداً، وَ اَلله تَعَالَى یَسْأَلُکِ عَنْهُ فِیمَا أَفْنَیْتِیهِ فَمَا اَلَّذِی عَمِلْتِ فِیهِ أَ ذَکَرْتِ اَلله أَمْ حَمِدْتِیهِ أَ قَضَیْتِ حَوَائِجَ مُؤْمِنٍ أَ نَفَّسْتِ عَنْهُ کُرْبَةً أَ حَفِظْتِیهِ بِظَهْرِ اَلْغَیْبِ فِی أَهْلِهِ وَ وُلْدِهِ أَ حَفِظْتِیهِ بَعْدَ اَلْمَوْتِ فِی مُخَلَّفِیهِ أَ کَفَفْتِ عَنْ غِیبَةِ أَخٍ مُؤْمِنٍ بِفَضْلِ جَاهِکِ أَ أَعَنْتِ مُسْلِماً مَا اَلَّذِی صَنَعْتِ فِیهِ فَیَذْکُرُ مَا کَانَ مِنْهُ.
هنگامی که صبح تا غروب را سپری کرد، به نفس خودش رجوع کند و به او بگوید: ای نفس این روزی که بر تو گذشت دیگر برایت برنمی‌گردد و خداوند متعال درباره آن از تو می‌پرسد که چگونه آن را گذراندی؟ و در آن چه کارهایی انجام دادی؟ آیا ذکر خدا گفتی و با یاد خدا بودی؟ آیا حمد خدا را کردی؟ آیا نیازهای مومنان را برآورده کردی؟ آیا سختی و گرفتاری ای را از آنها بر طرف نمودی؟ آیا در نبود او حفظ آبروی او در نزد خانواده و فرزندانش نمودی؟ آیا بعد از مرگش احترامش را در بازماندگانش نگه داشتی؟ آیا از غیبت برادر مومن با جایگاه و آبرویی که داشتی جلوگیری کردی؟ آیا به مسلمانی کمک کردی؟ در آن چه که کردی؟ پس هرکاری که در این روز کرده را به یاد آورد.
فَإِنْ ذَکَرَ أَنَّهُ جَرَى مِنْهُ خَیْرٌ، حَمِدَ اَلله تَعَالَى، وَ کَبَّرَهُ عَلَى تَوْفِیقِهِ، وَ إِنْ ذَکَرَ مَعْصِیَةً أَوْ تَقْصِیراً، اِسْتَغْفَرَ اَلله تَعَالَى، وَ عَزَمَ عَلَى تَرْکِ مُعَاوَدَتِهِ، وَ مَحَا ذَلِکَ عَنْ نَفْسِهِ بِتَجْدِیدِ اَلصَّلاَةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ اَلطَّیِّبِینَ، وَ عَرَضَ بَیْعَةَ أَمِیرِاَلْمُؤْمِنِینَ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ عَلَى نَفْسِهِ، وَ قَبُولَهُ لَهَا، وَ إِعَادَةَ لَعْنِ أَعْدَائِهِ وَ شَانِئِیهِ وَ دَافِعِیهِ عَنْ حَقِّهِ فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ قَالَ اَلله عَزَّ وَ جَلَّ: لَسْتُ أُنَاقِشُکَ فِی شَیْءٍ مِنَ اَلذُّنُوبِ مَعَ مُوَالاَتِکَ أَوْلِیَائِی، وَ مُعَادَاتِکَ أَعْدَائِی
پس؛ اگر بیادش آید که از او، خیرى سر زده، به حمد و ستایش خداى عزّ و جلّ بپردازد و به خاطر توفیقش،او را به بزرگى یاد کند.
و هر گاه نافرمانى و عصیان یا تقصیرى بیاد آورد، از خداوند متعال طلب آمرزش کند و عزمش را جزم کند که به گناه برنگردد و با طرق زیر، گناه را از نفس خویش بزداید: با تکرار صلوات بر محمّد و آل پاک و طاهر او! بیعت دوباره با امیر المؤمنین صلوات اللّٰه علیه و پذیرش آن و تکرار لعن بر دشمنان و بدخواهان و غاصبین حق او
پس اگر کسی چنین کاری انجام دهد، خداوند عزّ و جلّ فرموده: با این موالات و دوستیت با أولیاء و دوستان من، و دشمنى‌ات با دشمنانم، در هیچ یک از گناهان، با تو مناقشه و مواخذه نمی‌کنم.
منبع : تفسیر امام حسن عسکری علیه السلام، ص 38
