انواع معامله

خرید و فروش یا بیع یکی از مهمترین قراردادهای اقتصادی در میان مردم است و نقش بسیار مهمی در روابط اجتماعی دارد. این مسأله همچون سایر فعالیتها باید در محدوده مقررات اسلام انجام گیرد؛ از اینرو یادگیری احکام آن پیش شرط داد و ستد صحیح است. هنگام خرید و فروش، طرفین معامله (خریدار و فروشنده) ممکن است مال و قیمت آن را نقد تحویل دهند و یا به زمان دیگری مۆکول کنند. بنابراین از این جهت ممکن است معامله یکی از چهار حالت زیر را داشته باشد:

معامله نقدی
فروشنده هم اکنون مال را می ‏دهد و خریدار هم قیمت آن را تحویل می‏ دهد.

معامله دین به دین
یعنی صیغه معامله را اجرا می‏کنند و تحویل قیمت و کالا را به آینده مۆکول می‏نمایند.

معامله نسیه
یعنی فروشنده کالا را تحویل می‏دهد که قیمت آن را در آینده بگیرد. و این معامله احکامی دارد از جمله:

1. در این معامله مدت باید کاملا معلوم باشد. بنابراین اگر جنسی را بفروشد و به سفر برود و قیمت آن را هر وقت از سفر برگشت بگیرد، چون مدت آن به طور کامل مشخص نشده این معامله باطل است. (1)

2. اگر جنسی را خریدار به صورت نسیه از فروشنده خریداری کرد، فروشنده می‏تواند پس از مهلت تعیین شده پول خود را مطالبه نماید ولی اگر خریدار نتوانست بپردازد باید به او مهلت داده شود.(2)

3. اگر به کسی که قیمت جنسی را نمی‏داند، مقداری نسیه دهد وقیمت آن را به او نگوید معامله باطل است. ولی اگر قیمت جنس را بداند و فروشنده به او نیز بگوید که گرانتر می‏دهد، و او قبول کند، معامله درست است.(3)

معامله سلف
یعنی خریدار قیمت کالا را می ‏پردازد تا در آینده جنس را تحویل بگیرد.(پیش فروش)(4)

برخی از احکام معامله سلف
1. شخصی که جنسی را به سلف خریده باشد، قبل از تمام شدن مدت مقرر نمی‏تواند جنس را به دیگری بفروشد اما بعد از اتمام موعد مقرر، هرچند جنس را تحویل نگرفته باشد، فروش آن ایراد ندارد.

2. جنسی که فروشنده به سلف فروخته، اگر در موقعی که باید آن را تحویل دهد نایاب شود و نتواند آن را تهیه کند، خریدار می‏تواند معامله را فسخ کند.(5)

شرایط معامله سلف
1. خصوصیاتی که در قیمت جنس تأثیر دارد مشخص شود.

2. قبل از جدا شدن خریدار و فروشنده، خریدار تمام قیمت را به فروشنده بپردازد. یکی از موارد مبتلابه در این معامله این است که کل مبلغ پرداخت نمی‏گردد، به عنوان مثال شخصی خانه200میلیونی را پیش خرید می‏نماید و در ابتدای این معامله به جای پرداخت کل آن، به طور مثال مبلغ100 میلیون را پرداخت می‏کند که این موضوع، شرط مذکور در معامله سلف را نقض کرده‏ و در واقع مالک بخشی از آن ملک(نصف) می‏باشد. حال اگر در زمان پرداخت مابقی پول افزایش قیمت وجود داشته باشد، فروشنده می‏تواند نصف ملک را به قیمت روز محاسبه نماید.
3. مدت را مشخص کنند.
4. بنابر احتیاط واجب جای تحویل جنس را معین کنند ولی اگر از حرفهای آنان جای تحویل جنس معلوم باشد، لازم نیست اسم آنجا را بگویند.
5. در صورتیکه جنس وزنی یا پیمانه‏ای است، وزن یا پیمانه را مشخص کنند.(6)

خلاصه 
معامله ‏ای صحیح است که همه ضوابط قانونی و شرعی آن رعایت شود و هر دو طرف نیز راضی باشند. و اگر موارد مذکور در آن رعایت نشود مال شبهه ‏ناک می ‏شود و مال شبهه ‏ناک نیز حرام است.

پی نوشت ها:

1. توضیح المسائل امام، م2105.
2. همان، م2107.
3. همان، م2108.
4. تحریرالوسیله امام خمینی(ره)، جلد1، کتاب البیع، صفحه535و539و543.
5. توضیح المسائل امام، م2113،2116.
6. تحریرالوسیله امام خمینی(ره)، جلد1، کتاب البیع، صفحه543.