مبطلات یا مفطرات روزه
مبطلات روزه یا مفطرات، رفتارها و اعمالی هستند که انجام آن‌ها، روزه را باطل می‌کند. اجتناب از برخی از این مبطلات واجب و انجام دادن آن‌ها در حال روزه حرام است. بیشتر فقیهان شیعه اجتناب از ۹ مبطل را واجب دانسته‌اند.
مفطراتی که انجام آن‌ها در روزه جایز نیست
- خوردن و آشامیدن
- آمیزش جنسی
- استمناء
- دروغ بستن به خدا، پیامبر اکرم (ص) و امامان
- رساندن غبار غلیظ به حلق
- ارتماس یا فرو بردن تمام سر در آب
- باقی ماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح: کسی که جنب شده یا از حیض و نفاس پاک شده باید قبل از اذان صبح غسل کند و اگر تا اذان صبح غسل نکند روزه آن روزش باطل است.
- اماله (تنقیه) با مایعات
- قی کردن عمدی[۱]
- نیت قطع روزه یا نیت انجام یکی از مفطرات[۲]
موارد بالا در صورت عمدی بودن منجر به بطلان روزه می‌شوند ولی اگر از روی فراموشی یا از روی اجبار انجام شوند روزه باطل نمی‌شود.[۳]
مفطراتی که انجام آن‌ها در روزه جایز است
مسافرت رفتن(قبل از اذان ظهر)، دیدن خون حیض یا نفاس، جزو مفطرات هستند ولی اجتناب از آن‌ها واجب نیست. یعنی شخص روزه‌دار می‌تواند سفر کند[۴] و نیز زنان اگر کاری کنند که حائض شوند مرتکب گناهی نشده‌اند.
خوردن و آشامیدن
بر اساس فتوای فقیهان شیعه خوردن و آشامیدن وقتی روزه را باطل می‌کند که عمدی باشد و اگر شخص فراموش کند که روزه است، روزه‌اش صحیح است. این حکم اختصاصی به خوردنی‌ها و آشامیدنی‌های متعارف ندارد و نیز مقدار خوردن و آشامیدن هم مهم نیست. خوردن و آشامیدن باید از طریق دهان و حلق باشد،[۵] برخی از فقیهان شیعه تزریق آمپول یا سرم را باعث از بین رفتن روزه نمی‌دانند.[۶]
تشنگی زیاد
به فتوای بیشتر فقیهان شیعه، اگر روزه‌دار دچار تشنگی شدید غیرقابل تحمل شود، می‌تواند به قدر ضرورت و رفع تشنگی آب بنوشد[۷] ولی درباره وظیفه روزه‌دار پس از نوشیدن آب دو فتوا وجود دارد؛ برخی از فقها اگرچه نوشیدن آب را جایز دانسته‌اند ولی بر اساس فتوای آن‌ها روزه باطل می‌شود و با این حال روزه‌دار باید تا هنگام مغرب از مفطرات روزه دوری کند و قضای آن روز را نیز بگیرد.[۸] در مقابل، تعدادی دیگر از فقیهان با وجود نوشیدن آب روزه را صحیح دانسته‌اند و در نتیجه نیازی به قضا نیست.[۹]
رفتارهای جنسی
جماع
جِماع یا آمیزش جنسی جزو مفطرات است و روزه را باطل می‌کند هر چند آمیزش به انزال منجر نشود. آمیزش از قُبُل یا دُبُر (جلو یا پشت) تفاوتی ندارد و در این حکم تفاوتی بین زن و مرد نیست.[۱۰] برخی از فقیهان شیعه معتقدند آمیزش موضوعیت ندارد و آنچه مفطر است جنابت است.[۱۱] همچنین اگر فرد روزه دار از روى فراموشى جماع کند و یا از روى اجبار بطورى که هیچ اختیارى نداشته باشد، روزه باطل نمى شود.[۱۲]
استمناء
از نظر فقیهان شیعه، استمناء (خارج کردن عمدی منی) نیز یکی از مبطلات است[۱۳] ولی اگر کسی قصد انزال (خروج منی) نداشته باشد ولی رفتارش به انزال منجر شود روزه‌اش صحیح است.[۱۴]
ملاعبه اگر با هدف خروج منی نباشد جزو مفطرات نیست. اگر کسی با هدف انزال ملاعبه کند و رفتارش به انزال منتهی شود روزه‌اش باطل خواهد شد.
احتلام
احتلام یا خروج منی در خواب جزو مفطرات نیست، اما اگر قبل از اذان صبح باشد، فرد باید تا قبل از طلوع فجر غسل جنابت انجام دهد.[۱۵] احتلام در طول روز به روزه ضرری نمی‌رساند.[۱۶]
غبار غلیظ و سیگار
به فتوای تعداد زیادی از فقیهان، رساندن غبار غلیظ به حلق روزه را باطل می‌کند.[۱۷] بر همین اساس گروهی از فقیهان شیعه، کشیدن سیگار و قلیان و مانند آن را نیز جزو مفطرات دانسته‌اند.[۱۸] در رساله توضیح المسائل بعضی از فقیهان، تصریحی بر باطل شدن روزه با سیگار نیست و فقط استعمال دخانیات در حال روزه را به احتیاط واجب حرام دانسته‌اند.[۱۹]
دروغ، غیبت و گناهان اخلاقی
گناهانی مثل دروغ و غیبت در شمار مفطرات ذکر نشده‌اند. به فتوای فقیهان تنها گناه اخلاقی که باعث باطل شدن روزه است دروغ بستن به خدا، پیامبر اسلام(ص) و امامان شیعه است.[۲۰] برخی فقیهان دروغ بستن به حضرت زهرا(س) و سایر پیامبران و جانشینان آن‌ها را نیز جزو مفطرات شمرده‌اند.[۲۱] محمد حسین کاشف الغطاء دروغ بستن به خدا و پیامبر و امامان را باعث باطل شدن روزه نمی‌داند و معتقد است این کار جزو گناهان کبیره است و هم‌چون سایر گناهان در ماه رمضان حرمت آن‌ها تشدید می‌شود.[۲۲]
شنا و استحمام و غسل کردن
برخی از فقیهان، اِرْتِماس به معنی بردن تمام سر زیر آب را یکی از عوامل باطل کننده روزه دانسته‌اند. از نظر ایشان اگر بخشی از سر بیرون آب باشد روزه صحیح است.[۲۳] بنابر این فتوا غسل ارتماسی در حال روزه ماه رمضان صحیح نیست و باعث بطلان روزه هم می‌شود.[۲۴] به فتوای این گروه از فقیهان زیر دوش رفتن مانعی ندارد.[۲۵]
گروهی دیگر از فقیهان هر چند ارتماس در حال روزه را حرام می‌دانند ولی آن را باعث باطل شدن روزه نمی‌دانند.[۲۶]
پانویس
- رک: یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۴۱-۵۷۶.
- یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۳۹.
- رک: یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۴۱-۵۷۶.
- یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۶۲۴.
- یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۴۱-۵۴۳.
- سایت تبیان و پرتال انهار
- حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۳۷۴ش، ج۸، ص۳۲۴؛ آملی، مصباح الهدی، ۱۳۸۰ق، ج۸، ص۱۴۰، خمینی، استفتاءات، دفتر نشر اسلامی، ج۱، ص۳۲۱.
- مانند:آملی، مصباح الهدی، ۱۳۸۰ق، ج۸، ص۱۴۰؛ حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۳۷۴ش، ج۸، ص۳۲۴؛ سبزواری، مهذب الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۱۰، ص۱۳۲.
- شهید اول، الدروس الشرعیه، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۷۶؛ حلی، منتهی المطلب، ۱۴۱۲ق، ج۹، ص۱۳۹؛ شیخ بهایی، التعلیقة علی الرسالة الصومیه، ۱۴۲۷ق، ص۴۹-۵۰؛ اردبیلی، مجمع الفائده، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۳۲۵-۳۲۶؛ حکیم، مصباح المنهاج، ۱۴۲۵ق، ص۱۶۱؛ سبحانی، رساله توضیح المسائل، مؤسسه امام صادق، مساله ۱۲۵۶.
- یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۴۳.
- خوئی، حاشیه بر العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۴۳.
- «استفتائات آیت الله مکارم شیرازی»، سایت آیت الله مکارم.
- یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۴۶.
- یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۴۸.
- یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۴۷.
- یزدی،العروة الوثقی (مع تعلیقات الفاضل اللنکرانی)، مرکز فقه الائمة الاطهار، ج۲، ص۲۳.
- یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۵۳-۵۵۴.
- یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۵۴.
- سیستانی، توضیح المسائل، ص۲۷۲، مسئله ۱۵۸۷؛ فاضل لنکرانی، توضیح المسائل، ص۲۷۰، مسئله ۱۰۱۸؛ مکارم شیرازی، توضیح المسائل، ص۲۵۳، مسئله ۱۳۶۲.
- یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۴۹.
- رک: یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۵۰.
- کاشف الغطاء، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۴۹.
- یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۵۵.
- یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۵۹، مسئله ۴۳.
- یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۵۶، مسئله ۳۳.
- رک: یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۵۵، تعلیقات کاشف الغطاء، اصفهانی، آل‌یاسین و جواهری؛ نیز شبیری زنجانی، رساله توضیح السمائل، ص۳۰۵، مسئله ۱۶۱۷.
منابع
- آملی، محمدتقی، مصباح الهدی فی ش‍رح ال‍ع‍روه الوثقی، تهران، نشر مؤلف، ۱۳۸۰ق.
- اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان، قم، موسسة النشر الاسلامی، ۱۴۰۳ق.
- حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، موسسة دار التفسیر، ۱۳۷۴ش.
- حکیم، سید محمدسعید، مصباح المنهاج کتاب الصوم، قم، دار الهلال، ۱۴۲۵ق.
- حلی، حسن بن یوسف، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، ۱۴۱۲ق.
- خمینی، سید روح‌الله، استفتاءات، قم، دفتر نشر اسلامی، بی‌تا.
- خوئی، سید ابوالقاسم، العروة الوثقی مع التعلیقات، قم، موسسه النشر الاسلامی، ۱۴۱۹ق.
- سبحانی، جعفر، توضیح المسائل، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، بی‌تا.
- سبزواری، سید عبدالاعلی، مهذب الاحکام، قم، موسسة المنار، ۱۴۱۳ق.
- سیستانی، سید علی، توضیح المسائل، مشهد، نشر ارسلان، ۱۳۸۶ش.
